bildekarusell

Åkerspennen – et av de mest spektakulære funnene i norsk arkeologi. Den gullforgylte spennen fra Åker er datert til 200 år før vikingtiden. Spennen som har sittet på et sverdbelte er dekorert med granater og et vakkert motiv. Klarer du å se mannsansiktet med en krone på hodet, rovfuglene og villsvinet? Foto: Eirik Irgens Johnsen. C4901

Belteplata frå Vestre Evang på Toten i Innlandet er eit av dei finaste bronsealdersmykka vi har i samlinga. Ho vart funnen i ein stor gravhaug omkring 1870. Sannsynlegvis var den gravlagde ei kvinne, som levde ein gong mellom 1500 og 1300 f. Kr. Belteplata er ca. 13 cm i diameter, og på baksida er det ei lita hempe. Plata er dekorert med spiralar og solsymbol. Dei fine og presise linjene viser at smykket er laga av ein meistersmed. Belteplater kan samanliknast med bunadssmykka våre i dag og vart båre i beltet på kvinnedrakta. I 1971, nesten 3300 år seinare, vart belteplata frå Evang attskapt som smykkenåler til Totendrakta. C5573.

Dei to bronsebukka er ein del av det rikaste funnet frå norsk bronsealder. Dei vart funne saman med andre gjenstandar av bronse i Lunner på Hadeland i 1925, truleg grave ned som eit offer til gudane. Funnet er datert til 700-500 f.Kr. I bronsealderen byrjar menneske for første gang å bruka metall, nemleg bronse. Bronse var nok ikkje i vanleg bruk men vart brukt til spesielle rituelle og religiøse gjenstandar, og for å visa høg status. Frå bronsealderens billetverd kjenner vi mange figurar som er samansette av delar av mange ulike dyr, som hestar, fuglar, slangar – og menneske. Bronsebukkane frå Vestby er slike hybride eller samansette dyr: bukkar med hestehovud. I dag veit vi ikkje heilt kva dette betydde, men vi trur at religionen og verdsbiletet ein hadde i bronsealderen var prega av animisme – at alt i naturen har ein sjel. Frå utstillinga Kontroll – forsøk på å temme verden som opnar snart. C23651.

I populærkulturen lev ideen om at alle vikingar, kvinner og menn, unge og gamle, brukte hjelm med horn. Men sånn var det ikkje. Det er berre funne to forholdsvis komplette hjelmar frå vikingtida og dei har ingen teikn til nokosinne å ha hatt horn. Vikinghjelmen frå Gjermundbu har vern for auge og nase, i underkant av hjelmen er det merke etter feste for metallplater eller ringbrynje som har hange som vern for nakken. Men null horn. Det er ting som tyder på at det har vore brukt hjelm eller liknande hovudplagg med eit slags horn ved seremoniar. Osebergtekstilene er dekorert med figurar som ber hjelmar med horn. Derimot har vikingane ikkje hatt horn på hjelmar brukt i strid, som ville gitt nedsett bevegelse og meir ustabilitet. Gjermundbuhjelmen er utstilt i VÍKINGR.  C27317.

Denne Madonnastatuen kjem opphavleg frå Hovland stavkyrkje i Eggedal. Den gamle stavkyrkja vart riven i 1881 og tre skulpturar vart derfor gitt til museet av lokale myndar. Ein av desse er Maria med barnet, også kalla ein «Madonna». Maria hadde ei enorm tyding i utviklinga av mellomalderens folkelege, religiøse liv. Ho har vore eit hovudmotiv i den kyrkjelege malarkunsten, spesielt ikonmalinga, men også malarkunsten meir generelt. Madonnafiguren er datert til 1160-1200, og er laget av or og bjørk. Høyde: 56,7 cm, bredde: 21 cm, dybde: 13,6 cm. C10785.

Denne måla tabernakeldøren frå Fåberg, Oppland, viser St. Peter med nøklane til himmelen. Hans skinnande utsjånad på den raude bakgrunnen blir forsterka av ein glorie rundt hovudet, og delikate band av planteornamentikk som slynger seg på ein blå bakgrunn. Det eksepsjonelle maleriet av St. Peter er på utsida av døra av ein lukka heilagdom. Gjennom han lærte folk å kjenna dei himmelske gledene. Innsida av døra inneheld spor etter relieff-figurar som uttrykker motiv frå Marias liv, noko som kan indikera at ein Mariaskulptur har vore hovudfiguren i tabernakelet. Det måla dørpanelet er datert til midten av 1300-talet og er ekstraordinært både i stil og kvalitet. Døra har nyleg vore på utlån til utstillinga North & South: European masterpieces reunited ved Museum Catharijneconvent i Utrecht, Nederland (oktober 2019-januar 2020), og deretter i Episcopal Museum of Vic i Barcelona, Spania (februar 2020-september 2020). C3006.

Sverdet – stoltheiten til krigaren
I Noreg er det funne nær 3000 sverd frå vikingtida, dei fleste i gravfunn saman med andre våpen. Dei varierer frå enkle heimesmidde sverdblad til praktsverd med intrikate mønster og hjalter utsmykka med edelmetall. Sverd med innskrifta VLFBERHT eller INGELRII stammar truleg frå ein verkstad i dagens Sør-Tyskland. Inskripsjonen kan vera eit slags varemerke. I norrøn mytologi høyrer vi om sverd som var smidd av dvergane og hadde mektige krefter. Sagaene fortel om kraftfulle sverd som gjekk i arv frå ein generasjon til ein annan. Fra venstre: C20317 fra Steinsvik i Nordland, C24217 fra Risvold i Telemark, 800-850-talet; C257 fra Hedmark, 900-talet; C28352 fra Momrak i Telemark, 950-1000-talet, C11014 fra Kilde i Hedmark, 800-talet.